Adet döngüsü – Menstürel Siklus Nedir?
Menstruasyon, kanama ile birlikte rahim iç yüzeyinin (endometriyum) dökülmesidir. Adet döngüsü hamilelik haricinde, bir kadının üreme yaşamı boyunca yaklaşık aylık döngülerle ortaya çıkar. Adet ergenlik döneminde (menarşta) başlar ve menopozda kalıcı olarak durur.
Adet döngüsü, 1. gün olarak sayılan kanamanın ilk günü ile başlar. Döngü, bir sonraki adet döneminden hemen önce biter. Adet döngüleri yaklaşık 25 ila 36 gün arasında değişir. Kadınların yalnızca % 10 ila 15’inin döngüleri tam olarak 28 gündür. Ayrıca kadınların en az % 20’sinde döngüler düzensizdir. Yani, normal aralıktan daha uzun veya daha kısadırlar. Genellikle adetin başlamasından hemen sonraki (menarş) ve menopoz öncesi yıllarda döngüler değişir ve dönemler arasındaki aralıklar uzar.
Adet kanaması ortalama 5 gün olmak üzere 3 ila 7 gün sürer. Bir döngü sırasında kan kaybı genellikle 30 ml (20-80 ml) dir yani günde yaklaşık 2-4 ped kirlenir. Bir yaralanmadan kaynaklanan kanın aksine adet kanı genellikle kanama çok ağır olmadıkça pıhtılaşmaz.
Adet döngüsü hormonlar tarafından düzenlenir. Hipofiz bezi tarafından üretilen luteinize edici hormon (LH) ve folikül uyarıcı hormon (FSH) yumurtlamayı destekler ve yumurtalıkları östrojen ve progesteron üretmeye teşvik eder. Östrojen ve progesteron, olası döllenmeye hazırlanmak için rahimi (uterusu) ve memeleri uyarır.
Adet döngüsünün üç aşaması vardır:
- Foliküler (yumurta bırakılmadan önce)
- Yumurtlama (yumurta bırakma)
- Luteal (yumurta bırakıldıktan sonra)
Adet döngüsü – Foliküler faz
Foliküler evre, adet kanamasının ilk gününde (1. gün) başlar. Ancak bu aşamadaki ana olay yumurtalıklarda foliküllerin gelişmesidir.
Foliküler fazın başlangıcında, rahim iç dokusu (endometriyum), bir embriyoyu beslemek için tasarlanmış sıvılar ve besinler nedeniyle kalındır. Yumurta döllenmemişse, östrojen ve progesteron seviyeleri düşüktür. Sonuç olarak, endometriyumun üst katmanları dökülür ve adet kanaması meydana gelir.
Bu süre zarfında hipofiz bezi, folikül uyarıcı hormon üretimini biraz artırır. Bu hormon daha sonra 3 ila 30 folikülün büyümesini uyarır. Her folikül bir yumurta içerir. Daha sonraki aşamada bu hormonun seviyesi düştükçe bu foliküllerden sadece biri (dominant folikül adı verilir) büyümeye devam eder. Kısa sürede östrojen üretmeye başlar ve diğer uyarılan foliküller parçalanmaya başlar. Artan östrojen de rahimi hazırlamaya başlar ve luteinize edici hormon dalgalanmasını uyarır.
Ortalama olarak, foliküler faz yaklaşık 13 veya 14 gün sürer. Üç aşama içinde uzunluğu en çok değişen aşama budur. Menopoz civarında kısalma eğilimindedir. Bu aşama, luteinize edici hormon seviyesi dramatik bir şekilde arttığında sona erer. Bu dalgalanma yumurtanın salınmasına (yumurtlama) neden olur ve bir sonraki aşamanın başlangıcını işaret eder.
Yumurtlama aşaması
Yumurtlama aşaması, luteinize edici hormon seviyesi yükseldiğinde başlar. Luteinize edici hormon, dominant folikülün yumurtalık yüzeyinden çıkmasını ve sonunda koparak yumurtayı serbest bırakmasını sağlar. Folikül uyarıcı hormon seviyesi daha az artar. Folikül uyarıcı hormonun artmasının işlevi anlaşılamamıştır.
Yumurtlama aşaması genellikle 16 ila 32 saat sürer. Luteinize edici hormon seviyesindeki artıştan yaklaşık 10 ila 12 saat sonra yumurta salındığında sona erer. Yumurta, serbest bırakıldıktan sonra yaklaşık 12 saate kadar döllenebilir.
Luteinize edici hormondaki artış, idrardaki bu hormonun seviyesi ölçülerek tespit edilebilir. Bu ölçüm, kadınların ne zaman doğurgan olduğunu belirlemek için kullanılabilir. Döllenme, yumurta bırakılmadan önce üreme yolunda sperm bulunduğunda daha olasıdır. Çoğu gebelik, yumurtlamadan önceki 3 gün içinde cinsel ilişki gerçekleştiğinde ortaya çıkar.
Yumurtlama zamanı civarında, bazı kadınlar alt karın bölgesinin bir tarafında hafif bir ağrı hissederler. Bu ağrı, mittelschmerz (kelimenin tam anlamıyla orta ağrı) olarak bilinir. Ağrı birkaç dakika ile birkaç saat arasında sürebilir. Ağrı genellikle yumurtayı bırakan yumurtalıkla aynı tarafta hissedilir, ancak ağrının kesin nedeni bilinmemektedir. Ağrı, folikülün yırtılmasından önce veya sonra gelebilir ve her döngüde ortaya çıkmayabilir.
Yumurta salınımı iki yumurtalık arasında değişimli değildir ve rastgele görünmektedir. Bir yumurtalık alınırsa, kalan yumurtalık her ay bir yumurta bırakır.
Luteal faz
Luteal faz yumurtlamadan sonra başlar. Döllenme olmadıkça yaklaşık 14 gün sürer ve adet döneminden hemen önce biter.
Bu aşamada, yırtılan folikül, yumurtayı bıraktıktan sonra kapanır ve artan miktarlarda progesteron üreten korpus luteum adı verilen bir yapı oluşturur. Korpus luteum tarafından üretilen progesteron şunları yapar:
- Embriyo yerleştirilmesi durumunda rahmi hazırlar
- Endometriyumun kalınlaşmasına, potansiyel bir embriyoyu beslemek için sıvılar ve besinlerle dolmasına neden olur.
- Rahim ağzındaki mukusun kalınlaşmasına neden olur, böylece sperm veya bakterilerin rahme girme olasılığı azalır.
- Luteal faz sırasında vücut sıcaklığının hafifçe artmasına ve adet dönemi başlayana kadar yüksek kalmasına neden olur (bu sıcaklık artışı yumurtlamanın gerçekleşip gerçekleşmediğini tahmin etmek için kullanılabilir)
Luteal fazın çoğunda östrojen seviyesi yüksektir. Östrojen ayrıca endometriyumun kalınlaşmasını da uyarır.
Östrojen ve progesteron seviyelerindeki artış, memelerdeki süt kanallarının genişlemesine neden olur. Sonuç olarak, göğüsler şişebilir ve hassaslaşabilir.
Yumurta döllenmemişse veya döllenmiş yumurta rahime yerleşememişse 14 gün sonra korpus luteum dejenere olur, östrojen ve progesteron seviyeleri düşer ve yeni bir adet döngüsü başlar.
Embriyo rahime yerleşirse, gelişen embriyonun etrafındaki hücreler insan koryonik gonadotropin adı verilen bir hormon üretmeye başlar. Bu hormon, büyüyen fetüs kendi hormonlarını üretene kadar progesteron üretmeye devam eden korpus luteumu korur. Gebelik testleri, insan koryonik gonadotropin seviyesindeki artışları tespit etmeye dayanır.